Magof Yu' Ni Finatto-mu! Maila Hålum Yan Ilao Håfa Guaha Guini!!!

Ai ya siña mohon hu ufresi hao gimen pat nengkanu'. Puedi ti un hinalang ya sumåga hao un råtu.
Put Fabot bibira hao tåtte guini mågi ya un bisisita yu' sessu sa' yahu ma bisita!!!



Friday, November 30, 2012

Hafkao båbåba ilumu boi?

Sessu hu hunguk esti na kuestiona ma faisen i taotao kumu guaha lachi pat isao bidåña, osino yanggin guaha ilekña ni gos kaduku. Taiguihi yanggin ha åluk: "Bai hånao guatu giya GTA ya bai utot todu i alåmlin tilifon sa' hagas yu man nangga parao ma fa'maolek i tilifon gi gima'måmi."

Hunggan ositan ha' enao lao diahlu, debi di u ma faisen ha' "Hafkao båbåba ilumu boi?"

Guaha na biåhi na ta faisen maisa ha' hit lokkue ni enao na kuestiona. Kululo'ña yanggin ta prumeti pat ta obliga hit ni dångkulu na obligasion. Hu faisen maisa yu: "Hafkao fåfåta' iluhu?" annai sumaonao yu' tåtti gi såkkan 2005 gi "Nijmegen March" guatu giya Holland, Netherlands para bai måtsi un sientu miyas (100 miles) na chinagu' ya hu kåkåtga saisentai sinku libras na "rucksack" gi tatalo'hu.

På'gu sa hu fafaisen maisa yu' ta'lu:  "Hafkao fåfåta' iluhu?"

Bai saonao fumalågui gi "First Annual Army Marathon" guini giya Killeen, Texas.

First Annual Army Marathon

Para u ma susedi gi dia Benti Unu gi Abrit gi såkkan Dos Mit Tressi (April 21, 2013). Guåhu yan kåsi benti na taotaogue ginen i Ufisinan Abagao Para i First Cavalry Division (Office of the Staff Judge Advocate, First Cavalry Division) in hila' esta na para bei infan pripåra ham para esti na karera. Benti sais puntu dos (26.2 miles) miyas disdi i tituhonña asta i finakpoña.

Trentai Ocho åños idåt-hu på'gu, ya tåya' na hu chagi mumalågu taiguini na chinagu'.

Ta'lu: "Hafkao fåfåta' iluhu?"

Saturday, October 13, 2012

i latan dudu

Un puengin Såbalu gi annai mandadaña' i familia gi gima, i tatan-bihu ha ågang todu i famagu'on sa parao estoriåyi siha, taiguihi hagas ha chocho'gui gi kada puengin Såbalu tenga an mandaña' i familia.

Ilekña i bihu: "Famagu'on, atituyi yu' yan gef ekhunguk esti na estoria ni para bai sangåni hamyu. Sa' pot i mampos i guinaiyaku nu hamyu na bai impåtte giya hamyu esti na påsu."

Pues ha chuli' i bihu un låtan dudu ya ha pega gi hilu' lamasa. Ha håtsa hulo' i latan dudu ya ha ungak guatu gi famagu'on ya ha fa'nui siha na tåya' gi san halomña i latan dudu. Mañuli' i bihu meggai na bayogun dångkulu ya sigi ha nå'yi hålom gi latan dudu estaki bulala hulo', pues ha faisen i famagu'on: "Kao bula esta esti latan dudu?" Todudu man oppi "Hunggan Tåta."  Man man magof i famagu'on sa' ma polu gi hinassun-niha na parao ma påtte siempri ni bayogu siha, yan gof yan-niha man hugåndu ni bayogu.

Pues ha chuli' i bihu un kostat påpet ni ha saguan pugas ya ha chuda' i pigas hålum gi latan dudu ni esta bula bayogun dånkulu. Man manman todu i famagu'on annai ma li'e i pigas humålum ya omlat gi latan dudu gi i entalu' siha i bayogun dångkulu. Pues ha faisen i famagu'on: "Kao bula esta esti latan dudu?" Todudu man oppi "Hunggan Tåta." 

Pues ha chuli' i bihu un kostat påpet ni ha saguan unai ya ha sangåni i famaguon haf parao cho'gui, na parao chuda' i inai hålum gi latan dudu ni esta bula bayogun dånkulu yan pugas. Man duda i famagu'on na omlat siempri i inai. Sigi i bihu ha chaochao i latan dudu ya man manman todu i famagu'on annai ma li'e i inai humålum ya omlat gi latan dudu gi i entalu' siha i bayogun dångkulu yan i pigas. Pues ha faisen i famagu'on: "Kao bula esta esti latan dudu?" Todudu man oppi "Hunggan Tåta."

Pues ha chuli' i bihu un buteyan tuba ya ha chuda' hålum gi latan dudu.

Ilekña i bihu: "Li'e sa' esta ilek-miyu na bula i latan dudu, lao atan ha' sa' omlat ha' ta'lu i tiba ni hu chuda' hålum. Esti i latan dudu, kulan i lina'lå-mu. I bayogu ha reprisenti ayu siha i man gof prisisu gi lina'lå-mu, taiguihi i mañaina-mu, mañe'lu-mu, yan siempri un dia, i famagu'on-mu. I pigas prisisu lokkue, kulan i checho'mu yan i man gachong-mu. I inai kulan ayu siha gi lina'la ni ti man gof prisisu, taguihi tråstes yan salåpe'.

I puntu guini, na kada hu faisen hamyu kao esta bula i latan dudu dinanchi ha' i ineppin-miyu. Achukka' tåya' pugas, bula ha' i latan dudu. Achukka tåya unai bubula ha' latan dudu. Lao pot fabot osgi esti fino'hu na i prisisu na puntu, yan un na' fo'na i pigas yan i inai, ti omlat todudu i bayogu siempri gi latan dudu. Dipotsi na un na' fo'na i bayogu."

Pues unu gi famagu'on ha faisen i bihu: "Tata, pues hafa i tiba?"

Chumålek ya ilekña i bihu: "Magof yu' na un faisen yu hagå-hu, hu fa'nunui hamyu, na achukka sen bula i lina'lå-mu, todu i tiempu guaha kåmpu para i tiba!!!"

Saturday, August 18, 2012

Motsiyas Chamoru

Hu hungok na fine'nina matutuhun i "motsiyas" giya China na lugåt ya humånao guatu Euoropa. Ma chule' todu i se'blan kåtni yan låssas yan i san halum i ga'ga' ni mapuno' ya ma pikan finu pues mana' daña' yan i haga' i ga'ga' ya mafa' chorisos. Gi fino' Englis: "Blood Sausage" ya gi fino' Españot "Morsillas"

Hunggan nai, kumeke ilekña "Morsillas" na palabra "Morsels" gi fino' Englis. Gi fino' Chamoru, ta ågang Motsiyas.

Lao gi fina'tinas Chamoru na Motsiyas, ma chule' i hagåga' i manuk ya ma pikan finu, ma nå'ye meggai gollai, ma saguan gi i lassas i hagåga' månuk, pues ma kådu. Sesso lokkue i Chamoru mana' pikakakaka!!!

Gi annai hu dingu i tano'ta Guåm para Amerika, ti låyiyi siña masodda' todu i tråstes para mama'tinas Motsiyas Chamoru, solu man guåguålu hao yan mamomoksai hao månuk.

Pues hu chule' håfa i guinahåña giya Amerika ya hu fa' "Motsiyas Chamoru giya Amerika"

Estague' siha i tråstes:

Pechu yan petnan månuk
Siboyas Chamoru
Yetbabuena
Hågun Mustard
Abuchuelas
Åhus
Donne' Dinanchi
Lechin Niyuk
"Garlic Salt"




 Na' suha i dos punta gi abuchuelas


 Siña un utot finu i abuchuelas, hågu la'mun kumu
yamu pidasitu pat trosu. Hu na' mimidiu para iyoku.



Utot dikiki' i apakan i Siboyas Chamoru, pues na'
la annåko' annai sigi hao hulo' gi hagun.




Mungga mana' ges finu i ahus.



Sumai yan tå'pang i hagun mustard para un na'
suha i inai yan i edda'.




I hagun ha' para un na' setbi, pues lakngus i petput
na påtte, titik ha' ni kanai mu.



Mungga ma pikan finu i hagun, maolek ha'
yanggin dådångkulu ha' didide'.



Fagåsi lokkue i yetbabuena.



Na' suha ta'lu i tronku, sa' mampus mahetuk.
Tife' ha' i hagun ni kannai-mu.



Pikan finu i yetbabuena sa' para u linakngus maolek
i sabotña, yan para u na' siguru na annai un meskla
todu i tråstes i motsiyas na todudu hinatmi. 



Lakngus i te'lang gi pechu yan petnan månuk, lao
cha'mu adai yuyute' sa' siña hao mama'kåddo gi la uyu.
Saguan ha' gi hålum "yip-lok" ya un pega gi hålum frisa.



Utot-pidåsu i mannuk fine'nina.



Pues nai un taktak.

Estague' siha i tråstes, munhåyan ma pripåra, pues
listu ma tutuhun ma meskla.



Nå'ye finenina ni Garlic Salt.
Yalaka' ya un meskla.



Pues nå'ye i ahus yan i donne' dinanchi.
Meskla esti lokkue.


Nåye' på'gu i lechin niyuk yan i yetbabuena.


Pues mesklan maolek.


Fañule' la dångkulu na tasaon.



Na' daña' i manuk yan todu i gellai siha.




Mesklan maolilik!!!



Fañule' aluminum foil ya un titik kuådrao.



Nå'yi didide' gi talulu' i foil.



Dopbla ya un afuyot ni foil.



Na'lågu ni "steamer."



Na' lokluk kåsi trenta pat kurentai sinku minutus.




Måsa!


Mångge' yan mangenghing sitbesa.

Saturday, February 25, 2012

Asaina Yu'os Tåta

Yu'os Tåta, hu agradesi todudu i gråsia siha ni un nå'i yu' guini gi hilu' tånu', kululo'ña i familiåku yan i man atunggo'-hu siha, yan todudu i un na' chagi yu'; maolek yan båba, magof yan triste, libiånu yan chatsaga. Ti nahung yan ni ngai'an na siña bai hu na' empas. Mampos  meggai isao-hu guini gi lina'lå-hu lao sigi di un alatgåyi yu' bumendisi.

Estague' ta'lu na un adahi yu' gi i mina' kuåtru na hinanao-hu gumera; ya un na' fåttu yu' tåtte såfu gi familiåku. Lao mås prisisu kinu un na' såfu yu', un gef adahi i familiåku ya un sen prutehi siha gi mientras i tinaigue-ku.

Sen annuk na taifinakpu' yan taihinekuk guinaiya-mu para i famagu'on-mu taiguihi giya guåhu yan i familiå-ku! Hu honra hao Asaina Yu'os Tåta na hågu itmås yahululu' yan i Lahi-mu as Jesukristu yan i Espritu-mu, i Espiritu Såntu. Tres ni dumadaña' kumu unu!

Wednesday, January 18, 2012

Chinatpagu'

Meggai siha gachong-måmi yan i asaguåhu As Sharlene ni todu klåsin råsa. Maseha åpaka', attilung, Tagålu, Chapanis, Meksikånu, Chinu, Gi Thailand, Vietnamese, yan puma'lu siha na taotaogue. Tåya na in fa'sahnge taotao sa' pot i kulot i låsas-niha.

Hekkua' håfa na måttu esti gi hinassoku på'gu na puengi sa' disdiki en sisedi ti hu hassuyi. Lao maila ya bai tuge' guini. Ti gef åpmam tåtte na tiempu era såkkan 2009, hu konne' i asagåhu ya man hånao ham man egga' iman dådåndan gi sagan mangimen giya Kirkland, Washington sa' enao guatu na guaha man sen maolek siha na danderus. Sagan man riku esti na lugåt lokkue. Hami ha' fina'an i timan åpaka' guihi na puengi. Motmun taotao estaba esta annai man hålum ham. Meggai siha manman nanangga gi san hiyung. I puma'lu siha na taotao, man binatkåkåda ya man meggai siha gi kada grupu. Ha repara i palao'an ni umatetendi i pe'ttan san me'na na guåhu ha' yan i asaguåhu. Ha faisen ham kao hami ha' na dos pat man hahami yan otru siha na batkåda. In sangåni na hami ha' na dos.

Pues ha konne' ham hålum ya ha esgaihun ham gi ta'lulu' gi lugåt gi annai guaha dos umasagua man matåtåchung gi un lamasa. Man gai idåt esta i dos taotao, leku na siña i dos cha'idåt nanåhu. Dångkulu ha' i lamasa ya eståba dos na siya ni tåya' fuma'tachuchungi. I palao'an ni kumonne' ham hålum ha faisen i dos taotao kao tåya' guaha yanggin hana fatåchung ham lokkue gi lamasan-niha. Gotpi lalålu' i lahi ya ilekña na mungga gue'. Annok hana' senmamalao i palao'an ni kumonne' ham hålum sa' buenti ti ha po'lu i kilisyånu na parao ma niega ham yan parao nina'bubu lokkue i taotao ni ginagaoña.

Pues i asaguan i lahi lokkue buenti nina' mamåhlao ya ha atalaki i asaguåña ya ha bira gue' ya tågu' ham para bai infanmatåchung, pues man gågao dispensasion put i asaguåña. Sigi i lahi mu ngogngof pues tumohgi hulo' ya ha essalaogui i asaguåña parao fan hanao. Ha bira gue' i palao'an ya man gågao ta'lu dispensasion ya ilekña gosa i pupuengi ya mungga man hassu pot i chinatpagu' ni ha fa'nui ham i asaguåña, ya ha bira gue ya måpus ha dalak i asagåña.

Sunday, January 8, 2012

Håfa Adai 2012

Gaige yu' tåtte guini giya Afghanistan. Humånao yu' limibitå giya Fort Hood, Texas yan i familiåku. Sen magåhit na lumibitå yu' sa' tåya hu cho'gui ni hagas hu planea para bai hu cho'gui gi duråntin iyoku "R&R Leave." Man mañåga ha' ham giya Fort Hood ya tåya lokkue checho' guma' hu cho'gui. Manegga' ham T.V. yan Movies, in bisita i familia gi uriya siha na suidå. Man måttu lokkue familia ginen chågu' siha na banda. Man libita ginen eskuelan-niha lokkue i famagu'on.

Fine'nina na hu chagi kumetu yan dumiskånsa taiguini. Hagas ha' ha sangåni yu' i asaguå-hu as Sharlene na mampos yu' tumåtåne' gi an weekend yan bakasion. Ti siña hun in aprubecha i tiempun-måmi, tiempun familia, sa' todu i tiempu tinatane' yu' ni todus klåsin bida yan hinanao.

Ha na' fan hassu yu' lokkue esti halacha na susedimentu. Sen dinanchi fino'ña i asagå-hu. Maolekña bai hu dispåsiuyi gi lina'lå-hu ya bai aprubecha i tiempoku yan i familiåku guini gi hilu' tånu' sa' yanggin måttu i oråta para tafan huyung guini gi esti na lina'la' sen måkpu'.